Veel mensen vragen zich af of het voor het klimaat wel zin heeft om bomen te planten. Want geeft een boom die dood gaat niet weer de CO₂ die is opgenomen vrij? In dit artikel kijken we naar de effecten die bomen hebben op het klimaat, zowel op de korte en lange termijn.

Hoe bomen groeien

Om de bovenstaande vragen te beantwoorden kijken we eerst naar het effect van een enkele boom op het klimaat. De hoeveelheid CO₂ die een boom opneemt staat in verhouding tot de groeisnelheid van de boom. Een klein boompje (zaailing) neemt in de eerste jaren nog weinig CO₂ op. Afhankelijk van de boomsoort kan het vijf tot vijftien jaar duren voordat de groeispurt ingezet wordt. Deze groei neemt vervolgens langzaam af. Dit lijkt op een S-curve:

Kijken we naar een bos, dan zien we eenzelfde effect. Een jong bos neemt veel CO₂ op, waarna de opname per jaar afzwakt:

De afname van de CO₂-opname gaat minder snel dan bij een boom, omdat de bladeren die van de bomen vallen onderdeel worden van de grond als humus (biomassa). Zo wordt er niet alleen in de bomen CO₂ opgeslagen, maar ook in de grond.

Wat gebeurt er als een boom dood gaat?

Als een boom verbrand wordt, of als deze volledig wegrot, dan zal de koolstof weer terug in de kringloop komen in de vorm van CO₂. Toch betekent dit niet dat het planten van bomen geen nut heeft. Er zijn namelijk tal van redenen waarom de netto klimaatimpact van bomen positief is:

1. In een gezond bos zal een gekapte boom ruimte bieden voor zaailingen om hun plaats in te nemen;
2. Een deel van de dode boom blijft behouden in het bos als biomassa, wat goed is voor de biodiversiteit;
3. Hout kan gebruikt worden als bouwmateriaal, waardoor de CO₂ opgeslagen blijft en uitstoot voorkomen wordt;
4. Zaagresten kunnen gebruikt worden als energiebron, waardoor de afhankelijkheid van olie vermindert wordt.

Ruimte voor nieuwe bomen

Bomen hebben licht nodig om te groeien. Doordat bestaande bomen dit licht opnemen kunnen zaailingen niet groeien. Zodra een boom dood gaat zal zijn plaats ingenomen worden door een nieuwe boom. Tegelijkertijd wordt de dode boom een bron voor biodiversiteit, doordat het voeding en een onderkomen biedt voor tal van insecten. Dit stimuleert de biodiversiteit en daarmee de robuustheid van het bos. Een randvoorwaarde hiervoor is dat de bodem en de omgeving gezond en robuust genoeg is.

Bomen als duurzaam bouwmateriaal

Hoewel het niet voor de hand ligt, is kleinschalige en verantwoorde bomenkap in een biodivers en gezond bos de meest klimaatvriendelijke optie om aan bouwmateriaal te komen. Door de boomkap verantwoord en kleinschalig te doen is de impact op het milieu minimaal. Een robuust, goed onderhouden bos herstelt zich namelijk zelf. Het hout kan vervolgens gebruikt worden om voor de samenleving noodzakelijke producten te maken, waarin de CO₂ opgeslagen blijft. Doordat hout gebruikt wordt, kan het gebruik van bijvoorbeeld plastic (en dus onze afhankelijkheid van olie) vermindert worden. Omdat oude bomen steeds minder CO₂ opnemen kan bovendien de gemiddelde CO₂-opname per hectare per jaar hoger gehouden worden dan wanneer een bos onaangeroerd blijft.

In een onderzoek van de universiteit van Californië is gekeken naar het CO₂ effect van verantwoorde kap in privaat beheerde bossen. De conclusie was dat deze bossen 30% meer CO₂ opnemen dan bossen die onaangeroerd bleven:

Het maken van brandgangen in een bos levert ook hout op en verbetert de biodiversiteit, terwijl ze gelijktijdig zorgen dat bosbranden beperkt blijven tot één brandvak. Onbegroeide brandgangen zijn bijvoorbeeld interessant als jachtgebied voor de nachtzwaluw, terwijl begroeide brandgangen kansen bieden voor biodiversiteit dat floreert in heischale graslanden (bron: Bosrevue, Wageningen Universiteit, p4).

Grootschalige en niet verantwoorde bomenkap heeft een groot effect op het milieu. Denk hierbij aan velden van dezelfde bomen en hectares met bos die tegelijkertijd gekapt worden met grote machines. Om dit soort praktijken te voorkomen is het belangrijk dat onze economie overstapt op klimaatverantwoord ondernemen. Zo brengen wij de behoefte voor natuurlijke grondstoffen omlaag en in lijn met het regeneratieve vermogen van gezonde bossen.

Lossen bomen klimaatverandering op?

Het is een veelgehoord argument tegen het planten van bomen: “Om het klimaatprobleem op te lossen moeten zoveel bomen geplant worden dat dat niet haalbaar is.” Er is op dit moment geen enkele oplossing die in één klap klimaatverandering oplost. Dat betekent niet dat we niet in actie moeten komen. Daarom is de berekening hoeveel bomen je moet planten om met bomen klimaatverandering op te lossen misleidend. Het behoud van bossen en het op een goede manier aanplanten van nieuwe bomen is één van de vele maatregelen die genomen moet worden om klimaatverandering tegen te gaan.

Bovendien hoeven bomen niet geplant te worden om CO₂-uitstoot te compenseren. Bomen kunnen ook geplant worden om mensen te stimuleren duurzamere keuzes te maken. Zo kunnen bomen de transitie versnellen.

Is het planten van bomen altijd positief?

Nee. Zowel voor het klimaat als voor de omgeving (het milieu) kunnen verkeerd uitgevoerde boomplantprojecten voor schade zorgen.

De illusie van klimaatactie

Helaas zijn er projecten waarbij winst of “Return on Investment” belangrijker zijn dan de daadwerkelijke klimaatwinst. Zo is het winstgevend om eerst massaal bomen in een gebied te kappen (ondanks de desastreuze effecten voor het milieu), en vervolgens CO₂-certificaten te verkopen voor een “herbebossingstraject”. Dit nieuwe bos heeft vervolgens tientallen jaren nodig om de eerder opgeslagen CO₂ weer op te slaan. Die CO₂-certificaten geven bedrijven de mogelijkheid om CO₂-neutraliteit te claimen, waardoor de illusie van klimaatcompensatie mensen het gevoel geeft dat er geen klimaatactie nodig is.

Het is ook cruciaal dat een boomdonatie leidt tot het planten van een boom die zonder de donatie niet geplant zou zijn. Door bomen te financieren die toch al geplant zouden worden, boek je als donateur geen klimaatwinst.

In veel boomplantprojecten wordt enkel gefocust om zoveel en zo goedkoop mogelijk CO₂ op te nemen in zo kort mogelijke tijd. Dit resulteert vaak in een monocultuur, waarbij er heel veel van dezelfde soort bomen worden geplant. Deze bomen nemen op papier veel CO₂ op en het gebrek aan diversiteit zorgt voor lage kosten. Ook komt het vaak voor dat de geplante bomen niet geschikt zijn voor het klimaat of niet thuis horen in de omgeving (invasieve soorten), of meer water nodig hebben dan dat de omgeving kan bieden. Het gevolg van deze keuzes is een zwak bos dat gevoelig is voor ziekten en vaak al in het eerste jaar massaal sterft. Ook moet er voorkomen worden dat speciale ecosystemen niet verloren gaan en dat de lokale bevolking baat heeft bij het planten van de bomen (om illegale boomkap te voorkomen).

Hoe het wel moet

Een mooi voorbeeld van een goede boomplantorganisatie is Trees for the Future. Hun uitgangspunt is dat de boom geen doel op zich is, maar een middel voor de boeren waar ze mee samenwerken om gezonder te leven en meer inkomsten te genereren. Hierdoor worden de bomen vrijwillig geplant en goed onderhouden. Daarbij wordt gekeken welk type bomen passen bij het lokale klimaat. Afhankelijk van het doel van de boom wordt het type gekozen. Zo worden er bomen geplant als natuurlijke houtwal aan de buitenkant van het perceel, die schaduw bieden en stekelig genoeg zijn om als natuurlijke afscheiding te dienen. De bomen die tussen de gewassen staan zijn soorten die met hun wortels de kwaliteit van de grond verbeteren (bijvoorbeeld door stikstof vast te leggen). Ook worden er fruitbomen geplant of wordt er aan companion planting gedaan, waarbij de aanwezigheid van één soort bescherming biedt aan een andere soort. Het resultaat is een robuuste Forest Garden, die tegen een stootje kan.

Conclusie

Is het zinnig om bomen te planten voor het klimaat? Ja, bomen zorgen op verschillende manieren ervoor dat er minder CO₂ in de lucht zit. Wel is het belangrijk dat goed gekeken wordt naar de werkwijze van het project waarmee de bomen geplant worden. Zo kan milieuproblematiek en massale boomsterfte voorkomen worden. De bomen moeten geplant worden samen met de mensen die er wonen, en zij moeten er baat bij hebben dat de bomen blijven staan. Tot slot moet er nagedacht zijn hoe er op de lange termijn een robuust en biodivers ecosysteem kan ontstaan, en hoe er met het hout omgegaan wordt van bomen die dood gaan of gekapt worden. Het is daarom belangrijk om te kiezen voor de juiste boomplantprojecten.